ارسی در معماری ایران

ارسی در معماری ایران

ارسی در معماری ایران

اُرُسی از عناصر معماری ایرانی و پنجرهٔ مُشـَبَّکی است که به جای گشتن بر روی پاشنه گرد، بالا می‌رود و در

محفظه‌ای که روی آن قرار گرفته جای می‌گیرد و در اشکوب کوشک‌ها و پیشان و رواق ساختمان‌های سرد سیر

بسیار دیده می‌شود. نقش شبکهٔ ارسی مانند پنجره‌ها و روزن‌های چوبی است.

و همچنین عبارت است از ترکیب گره درودگری و گیوتین .

تاریخچه ارسی

قدیمی ترین آثار ارسی سازی در ایران مربوط است به عصر صفویه که در نقاط مختلف کشور و در بناهای مربوط به

این عصر دیده شده است ارسی سازی پس از تلفیق با هنر قواره بری که در عصر قاجار اتفاق می افتد اوج و

عظمتی دو چندان می یابد.  هنر نازک کاری هنری ریزه کاری و نقش و نگار است که این ‏هنر از گذشته دور تا به

حال نقش ویژه ای در میان افراد داشته

بخشهای پنجره ارسی :

این در _پنجره گاه به میانسرا باز می‌شود و گاه میان دو تالار جای می‌گیرد تا به هنگام نیاز باز شود و یک تالار بزرگ

بدست آید. بلندای آن‌ها از کف تا آسمانه است. کاربرد ارسی در مهرازی ایران به گونه یک بازشوی بنیادی

پیشینه‌ای بسیار کهن دارد. نمونه‌های زیبای ان در همه جای ایران دیده می‌شود. لت ارسی‌ها معمولاً فرد است.

ارسی یک لتی در بالا خانه‌های گوشوار یا راهروهای طبقه اول ساختمان که معمولاً در نقاط سردسیر به ورت در

است دیده می‌شوند.

هر ارسی از بخش‌های زیر ساخته شده‌است: باهو یا وادار:به اصطلاح نجاری امروز بائو نیز گفته می‌شود

بخش ایستاده چهار چوب آن کلاه: تیر ترازی (افقی) میان بخش پایا و جنبان آن تنک: شبکه درون درک‌های آن

چفته ریزه: چفتی که درک‌ها را پایا نگه می‌دارد. درک یا لنگه: که مانند کشو بالا و پایین می‌رود بخش زیرین به

بلندای ۳۰ تا ۵۰ سانتی‌متر از کف که مانند جان پناه است پایاست. بخش بالای آن که نیم پرهون (نیم دایره) یا

سه پهلو است و پایاست.

کارکرد ارسی

سطح مشبک پنجره های ارسی چندین کارکرد دارد :

1 – تامین نور فضای درونی

هر فضای ساخته شده توسط عناصری مانند دیوار ، سقف وپنجره از فضای باز وطبیعی متمایز وجدا می شود وحد

واندازه این تمایز ومحصور بودن ، همیشه به یک مقدار نیست .

از این لحاظ می توان انواع فضاهای ساخته شده را  به سه گروه تقسیم بندی کرد :

فضاهای بسته،فضاهای نیمه بسته وفضاهای نیمه باز :

فضای نیمه بسته نوعی از فضاهایی هستند که به طور متوسط یک جعبه از آنها توسط ردیفی از درها ، پنجره ها با

فضای باز مرتبط هستند وگشوده شدن آنها در مواقع مناسب می تواند ارتباط نسبتا ً گسترده ای بین فضای

ساخته شده وفضای باز پدید آورد . در برخی از انواع فضاهای ساخته شده که بازشوهایی بازتر است .

این فضا ها که غالبا در کنار فضای باز طراحی وساخته می شود متناسب با موفقیت وکارکردشان از نور کافی

برخوردار می شدند .

2 – در معرض دید قرار دادن فضای بیرونی

فراهم آوردن امکان بهره گیری از منظره یا منظره های مصنوعی وطبیعی واقع در بیرون فضاهای بسته را می توان

به عنوان یکی دیگر از کارکرده های مهم پنجره ارسی مورد توجه قرار داد .

زندگی در فضای بسته ای که مسئله نور وتهویه آن به نحوی حل شده باشد اما فاقد دید ومنظره مناسب باشد

ناخوشایند بوده وزیستن در آن برای مدت طولانی بسیار دشوار ومشکل آفرین خواهد بود،به همین سبب همواره

در بنای درون گرا که حیاط ، منظره بنا را شکل می داده است ، آن را به بهترین شکل طراحی واحداث می کردند تا

یک چشم انداز مناسب نیز کارکرد داشته باشد . همچنین در بناهای درون گرا غالبا ً مهم ترین بخش از فضای باز در

انواع واحد های معماری را که منظره بنا را تشکیل می داده با انواع پنجره های ارسی به گونه ای دلپذیر

می آراستند . از این خاصیت نیز در طراحی باغ ها، بسیار استفاده می شده است

3 – کاهش شدت تابش نور آفتاب وگرما

پهنه وسیع دید حیاط از لابه لای تکه بندی های چوبی وشیشه های رنگی، منظره بدیع گیاهان از پس شیشه

های رنگی وتجزیه نور خورشید به رنگ های گوناگون بر روی سطوح اتاق منظره منحصر به فرد را به اتاق ارسی

می دهد،نفوذ نور خورشید به قلب اتاق در زمستان وشکست نور خورشید به وسیله تکه بندی های چوبی وایجاد

سایه در فصل تابستان ، خاصیت ویژه ای به اتاقهای ارسی داده است که بتواند در ضلع های مختلف حیاط قرار

بگیرد به همین دلیل انواع واقسام اتاقها از جمله تالار وبادگیر در بسیاری از مواقع با نمای ارسی آراسته شده

است .

4 – ایجاد زیبایی در نمای ساختمان

کارکرد دیگر پنجره ارسی ایجاد زیبایی در نمای ساختمان می باشد .پنجره ارسی تنها برای تامین عوامل ذکر شده

مورد توجه قرار نداشت ، بلکه مانند بسیاری از عناصر معماری نقشی مهم در تزئین وزیباسازی بنا ایفا می کرد به

نحوی که در بسیاری از انواع فضاهای معماری، کاخ ها ، باغ ها وخانه های ثروتمندان به صورت مهم ترین عامل در

طراحی وتزئین نمای درونی وبیرونی به کار می رفت به همین سبب ، شکل ، اندازه ، رنگ بندی ، موقعیت ،

وسازماندهی آن در نما با دقت مورد توجه قرار داشت .

5 – حفظ حریم ومحرمیت فضای بیرونی

یکی دیگر از کارکردهای مهم این نوع پنجره ها حفظ حریم ومحرمیت فضای درون اتاقها وتالارها نسبت به فضای

بیرونی است زیرا شبکه ریز این پنجره ها غالبا ًموجب می شد که کسی به سادگی نتواند از بیرون، فضای درونی

را ببیند . از این کارکرد در فضای درونی خانه نیز استفاده می شد.

6 – دور کردن حشرات مزاحم

بر اثر تجربه گذشتگان وکسانی که از پنجره ارسی در خانه هایشان استفاده می کردند، ثابت شده که شیشه

های رنگی پنجره های ارسی با ایجاد نورهای رنگارنگ باعث درو شدن وخارج شدن حشرات مزاحم از فضای درونی

اتاق های دارای پنجره های ارسی می شدند که این مورد می توانست یکی از مهم ترین خاصیت های این نوع

پنجره ها در فضای معماری ایرانی باشد .

اثرات و دلايل استفاده از پنجره هاي ارسي:

-نور: این نوع پنجره‌ها باعث می‌شوند نور خورشید به اندازه کافی وارد فضای اتاق شود نه کمتر نه بیشتر

-روانشناسی رنگ‌ها:از نظر روان‌شناسی رنگ‌های مختلف این شیشه‌ها و ایجاد نورهای هم رنگشان بر روی

انسان تأثیرات مختلفی می‌گذارد که هر رنگ کنار رنگ دیگر شدت این تأثیر را خنثی می‌کند و مقدار مناسب آن را

تنظیم و تعدیل می‌کند. بیشتر رنگ‌های استفاده شده در شیشه‌های ارسی رنگ‌های لاجوردی قرمز سبز و زرد

هستند و هر کدام به تنهایی یک تأثیر روانشناختی مجزای دارند.

 – زیبایی: سطح پنجره‌های ارسی را با استفاده از انواع نقش‌های گوناگون گره سازی و با شیشه‌های رنگین و

ساده می‌آراستند و ترکیب‌های بدیعی پدیدمی‌آورند و بدین صورت هماهنگی بین این شبکه‌های هندسی و

نورهای رنگی باعث ایجاد زیبایی دلپذیری می‌شود.

 – نقش هندسی در ارسی: ناپسند دانستن تقلید از نقش‌ها و صورت‌های انسانی و حیوانی در نقاشی و سایر

هنرهای تصویری و تجسمی به تدریج موجب شد که تقلید از طبیعت در فرهنگ بسیاری از هنرهای اسلامی

چندان مورد توجه قرار نگیرد و جایگاه والایی نیابد. به همین جهت هنرمندان به ترکیب‌های هندسی و انتزاعی توجه

بسیار کردند.

-محرمیت: پنجره‌های ارسی همچنین باعث محدود کردن دید از بیرون به درون خانه و ایجاد محرمیت می‌شود.

– خواص صوتی: اگر قطعات یک گره نسبت به هم زوایای مختلف یا متعدد پیدا کند جابجایی صوتی ایجاد می‌کند

در این جابجایی تابع قوانین علم آکوستیک است. فرم‌های شش وجهی نیز دارای خواص صوتی هستند از کاربرد

صوتی شش وجهی در طبیعت می‌توان کندوی زنبور عسل را مثال آورد که دقیقاً عمل انتقال صوت یا رزونانس را

انجام می‌دهد.