عنصر ایوان در معماری ایرانی
عنصر ایوان در معماری ایرانی
عنصر ایوان در معماری ایرانی
اِیوان به نشستنگاهی بلندتر از اطراف خود گفته میشود که معمولاً در بخش بیرونی بناها ساخته میشود.
ایوان در معماری ایرانی از زمان اشکانیان و شیوه پارتی (اشکانی) مورد استفاده قرار گرفته‌است و تاکنون به
شیوه‌های گوناگون ساخته میشود.
ایوان‌ها معمولاً از یک طاق آهنگ تشکیل میشوند، از سه طرف بسته هستند، و به طرف میانسرا باز میشوند.
ایوان‌ها به صورت فضاهای ورودی و خروجی ساخته میشوند، ، و به عنوان یکی از اجزای تشکیل دهنده اهمیت
فوق‌العاده‌ای دارد و به بنا، برجستگی و شکوه می‌بخشد.
مفهوم ایوان و جایگاه آن در معماری ایران:
ایوان از شکل های پایدار معماری ایران است که از هزارۀ اول قبل از میلاد تا عصر حاضر، صورت و ترکیب متنوعی
یافته است. تصویری که محققان از صورت ایوان ترسیم کرده اند، فضایی با پوشش طاق دار است که از سه طرف
بسته و از جلو به حیاطی گشوده شده است
ایوان فضای نیمه باز تورفته یا عقب نشستهای در دل ساختمان است که با سه دیوار باربر و سقف محدود شده
است و میان فضای باز و بسته قرار میگیرد.
نقش ایوان در معماری ایرانی:
یکی از مهمترین و شاخص‌ترین عناصر معماری ایرانی “ایوان” است که سابقهء حضور این فضا به اواخر هزارهء
دوم ق.م و به روستای حسنلوء آذربایجان میرسد. به طور کلی حضور ایوان در معماری ایرانی به صورت الگویی
کهن و پایدار چه در معماری قبل و چه بعد از اسلام تداوم پیدا کرده است.
یکی از عوامل بسیار مهم شکل‌گیری آثار معماری، عامل فرهنگی است که در تمدن‌های مختلف به اشکال
مختلف دیده میشود. بدون شک شکل گیری “ایوان” در معماری ایرانی نیز متاثر از خصوصیات فرهنگی و در
راستای تناسبات محیطی-اقلیمی در ایران بوده است. کاربری بسیار زیاد ایوان و فعالیت‌هایی که در آن انجام
میشده است، مسبب استمرار ساخت ایوان برای بیشتر از دو هزار سال در تاریخ معماری این سرزمین شده
است.
علاوه بر بحث فرهنگی، عوامل اقلیمی و زیست محیطی در شکل گیری هر یک از فضاهای معماری مهم تلقی
شده است. در همین میان، طراحی و ساخت ایوان نیز بی تاثیر از این فاکتور مهم زیست محیطی نیست.
وجود فاکتورهای مختلف اقلیمی و میزان دسترسی به مصالح ساختمانی گوناگون، در شکل گیری انواع و اشکال
مختلف ایوان‌ها موثر بوده است. تداوم حضور ایوان در معماری ایرانی باعث شده است که “ایوان” به یک شاخص
در معماری ایرانی تبدیل شود.
با قرار گیری کشور ایران در اقلیم گرم جغرافیایی، طراحی و ساخت ایوان تمهیدی مناسب برای ایجاد سازکاری
بیشتر و بهتر افراد با فضاهای مسکونی در فصول گرم و سرد سال شده است. شرایط زیست محیطی در انتخاب
مکان مناسب برای ساخت ایوان از نظر وزش باد و نور خورشیدو به طور کلی از دید فنی بسیار موثر بوده است.
انواع ایوان در معماری از نظر شکلی :
ایوان ها از نظر شکل باتوجه به نوع پوشش سقف آنها به سه نوع تقسیم بندی میشوند
- ایوان‌هایی با سقف تیرپوش و پوشش صاف (مربوط به هزارهء اول قبل میلاد و تپه حسنلو)
- ایوان به شکل طاق پوش و با پوشش منحنی مانند (دوران اشکانیان) – در دوران اشکانیان با پشرفت فنون معماری و تغییرات چشمگیر در مصالح ساختمانی (خشت و آجر و مالت گچ و رواج سیستم طاق زنی) ایوان‌های طاق دار جایگزین ایوان‌های تیرپوش دوره قبل شدند.
- ایوان‌های ستون دار و ترکیبی؛ ؛ به طوری که در جلوی فضای طاق دار، یک ردیف ستون قرار گرفته است که به آن طارما یا طارمه نیز گفته میشده است.
انواع ایوان‌ها از منظر پلان:
از منظر پلان چند نوع مختلف ایوان در معماری ایرانی وجود دارد. به طور کلی ایوان‌ها در یک پلان محوری،
چرخشی و یا مرکزی گنجانده میشوند. به شکلی که در معماری قبل از اسلام این مفهوم به صورت یک ایوانی،
دو و چهار ایوانی اجرا و در بعد از اسلام در بسیای از بناها به خصوص در مساجد به چشم میخورد. طرح چهار
ایوانی در واقع اوج کمالگرایی یک معمار در اجرا ایوان در دل یک بنای باشکوه است.
داخل ایوان‌ها معمولا تزئینات معماری باشکوهی چون حجاری، موزائیک کاری، نقاشی و کتیبه، استفاده از
منسوجات گچبری و غیره به کار برده میشده است.
هدف از ساخت ایوان چیست؟
شکل‌گیری ایوان در بناهای ایرانی را میتوان از بعد محیطی، انسانی، فنی و بصری بررسی کنیم.
در طول تاریخ معماری ایران سه نوع ایوان ستون دار، ایوان طاقدار و ایوان تلفیقی ساخته و در ادوار مختلف ظهور
پیدا کرده است.
ایوان‌های طارما مقدمه‌ایی برای ساخت ایوان‌های کلاسیک طاق دار بوده‌اند. ایوان‌های در طرح‌های مختلف به
صورت دوتایی یا چهارتایی به حیاط مرکزی متصل می شدند و فضاهای شکوه مند معماری مانند مسجد جامع
عباسی اصفهان را رقم میزدند.
با آغاز حکومت هخامنشیان در تاریخ معماری ایران، شاهد رشد صعودی استفاده از ایوان در بناهای پادشاهی
این امپراطوری شکوهمند هستیم.
برای مثال در بناهای مانند کاخ تچر، هدیش، صد ستون ایوان‌هایی در محور طولی بنا ساخته شده‌اند.
در دوران اشکانیان سنت ایوان سازی در ایران با خلاقیت و نوآوری معماران آن دوران شکل تازه‌ایی به خود گرفت.
در این دوران تالارهای ستون‌دار عظیم در عصر هخامنشیان با حیاط های بزرگ دوران اشکانیان جای خود را عوض
کردند.
حیاط‌هایی که در دو یا چهار گوشه آن ایوان‌های عظیمی ساخته شدند.
در دوران ساسانیان، ایوان به عنوان سمبل و شکوه معماری ایرانی شناخته شد.
ایوان‌های طاق دار با تلفیق طارما در خانه ثروتمندان دوران ساسانی به کرات به چشم میخورد، در کاخ دامغان
و کاخ کیش دوران ساسانی نمونه‌های شکوهمند ایوان ایرانی را میتوان دید.
در دوران اسلامی نیز شاهد تدوام حضور ایوان در بناهای این دوران هستیم. از سدهء پنجم هجری استفاده از پ
لان چهار ایوانی در بناهایی مانند مساجد، مدارس و کاروانسراها عمومیت زیادی پیدا کرد.
در نهایت با نگاهی به تاریخ معماری ایران، میتوان گفت ایوان حضوری مهم در این دوران داشته و به عنوان
شاخصی پایدار به صورت های متنوع در بناهای گوناگون جلوه کرده است.
ایوان در معماری ایرانی و نحوه استقرار فضاهای دینی و غیر دینی اهمیت بسیار زیادی داشته است.
ایوان مفهوم نما دینی در معماری این سرزمین دارد که اوج این نماد گرایی را میتوان در ایوان کسری مشاهده کرد.
دیدگاهتان را بنویسید