مساجد استان خراسان شمالی

مسجد جامع ایور

مسجد جامع ایور در شهرستان جاجرم، بخش مرکزی، دهستان میاندشت روستای ایور واقع شده است. در کتیبه سنگی بنا بانی مسجد رحیم بک و معمار آن قنبر علی آقا خراسانی ذکر شده است. | مسجد جامع ایور مربوط به سدههای متأخر دوران های تاریخی پس از اسلام – سده ۱۰ ه. ق است. مسجد با مصالح خشت و گل ساخته شده و سقف آن با گنبدهای کوچک ضربی پوشش یافته که پایه آنها بر روی هفت ستون و شش نیم ستون مدور بزرگ قرار گرفته است. مسجد جامع ایور با پلانی مستطیل شکل احداث شده است که درب ورودی آن در انتهای ضلع شمالی است.| محراب این مسجد مانند سایر مساجد در ضلع جنوبی مسجد است این مسجد قبلا دارای شش ستون بوده است که دو ستون ضلع شمالی تا جلوی درب ورودی الحاقی است و دقیقا با همان اسلوب و روش قدیمی و سنتی بنا احداث شده است که در نوع خود با دیگر ستونها و سقفها و دیوارهای سنتی و قدیمی بنا هیچگونه تفاوتی ندارند. هشت ستون مدور در دو ردیف چهارتایی در امتداد شمال به جنوب قرار دارند و دارای سقفی گنبدی شکل است. مسجد جامع ایور با الگوی ساختمانی گذشتگان و چینه های خشت و گل ساخته شده و سقف آن با مجموعه ای از قوسهای ضربی پوشش یافته است. در وسط بتا چهار ستون درشت چهارگوش وجود دارد که پایه های گنبد بزرگ مرکزی بر روی آنها قرار گرفته است این مسجد دارای شش ستون بوده که دو ستون ضلع شمالی آن تا جلوی درب ورودی الحاقی است و از ویژگیهای خاص این مسجد می توان به ستون های مدور و کوتاه آن اشاره کرد. | بر اساس سنگ نوشته ی منظومی که بر روی یکی از ستونهای ضخیم آن نصب شده مسجد ایور در سال ۱۱۷۴ هجری قمری افزایش بنا پیدا کرده است. این بنای تاریخی متعلق به قرون متأخر اسلامی بین سال های ۱۱۷۱ قمری احداث شده است که فقط ۲۵۳ سال از عمر آن می گذرد. این تاریخ بر لوح سنگی در یکی از ستونهای مسجد قید شده است لوح دارای ۷۰ سانتیمتر طول و ۲۲ سانتیمتر عرض و به صورت طولی بر روی ستونی نصب شده است. این سنگ سیاهرنگ جنس نرمی دارد و در ۹ خط نستعلیق شکسته نوشته شده و در ارتفاع ۸۰ سانتیمتری نصب شده که بر روی آن پس از عبارت بسم ا… الرحمن الرحیم هشت مصرع شعر نوشته شده است پس از اتمام اشعار متن در زیر مصرع آخر تاریخ ایجاد مسجد ۱۱۷۱ هجری حکاکی شده است: طبق این لوح بانی مسجد رحیم بک است که پس از بازگشت از سفر روحانی حج این مسجد را بنا کرده است که توسط قنبر علی خراسانی ساختمان آن به اتمام رسیده است تاریخ و ساخت لوح آن نیز به سال ۱۹۷۱ هجری توسط صالح نام شاعر باشد. با توجه به این نوشته بانی و معمار و سازنده کتیبه این لوح مشخص میشود که به جز این در هیچ کدام از کتاب های تاریخی و سفرنامه ها از این مسجد سخنی به میان نیاورده اند با این حال با توجه به این که اهالی روستا نیز اطلاع دقیقی از سازندگان آن ندارند، تنها منبع برای شناسایی بانیان، این جمله کتیبه فوق می باشد که هم اکنون نیز در مسجد باقی مانده است.

به گفته اهالی روستا مصرع آخر این کتیبه (توفقات علی سلیمانی شد) ماده تاریخی است که تاریخی ۱۱۷۱ هجری قمری از سوی آن استنباط می شود. مسجد جامع ایور یکی از آثار ارزشمند مذهبی-تاریخی شهرستان گرمه قلمداد می شود که در دوره صفوی ساخته شده است.

مسجد جامع جاجرم

این بنا در جنوب شرق تپه قلعه و در محدوده شهر قدیم ،داخل دروازه شرقی و جنوبی شهر جاجرم-از توابع بجنورد-واقع گردیده است و بنای اصلی آن از آثار دوره سلجوقی است که در دوره های بعدی تعمیرات و تغییراتی نه چندان اساسی در آن صورت گرفته است.

مسجد بنای نسبتا کوچک و ساده ای مشتمل بر سردر ،صحن،گنبدخانه و شبستان های طاقدار شرقی و غربی است.

مصالح اصلی بنا ،خشت و گل و سنگ است و در تعمیرات دوره های متاخرتر،مصالح دیگری نیز مورد استفاده قرار گرفته و عمده سطوح مسجد با گچ سفید شده است.

نمای بلند خارجی مسجد به جز سردر که سفیدکاری است کاهگل شده و فاقد نماسازی است.در ضلع شرقی و غربی مسجد،دو شبستان طاقدار مستطیل شکل و در ضلع جنوبی آن ،گنبدخانه قرار گرفته است.قوس و طاق های شبستان از تناسب و زیبایی خاصی برخوردار است.*

این مسجد تنها مسجد تاریخی باارزش و با قدمت طولانی در خراسان شمالی است که در تمام طول سال و در مراسم مختلف از آن استفاده می‌شود. از این مسجد در سفرنامه‌های مک‌گریگور، ناصرالدین شاه و اعتمادالسلطنه یاد شده است.

مسجد جامع جاجرم، بر خلاف الگوی رایج مسجدسازی، مناره ندارد و در مجموع نمای بیرونی آن ساده و عاری از تزئین است و فقط بر پیشانی ایوان و در محل ورود به گنبدخانه چند کاشی فیروزه ای کتیبه دار وجود دارد که به شدت آسیب دیده است.

به غیر از این ، بیشتر تزئینات در گنبدخانه تمرکز یافته که اغلب شامل تزئینات گچبری، کاربندیها، قطاربندی در قسمت محراب، لچکی ها و چند کتیبه است.
در دوره های متاخر (احتمالا صفوی) در برخی قسمت ها روی اندود گچ را با رنگ قرمز مایل به نارنجی تزئین کرده اند.

گنبد دایره‌ای بنا به کمک چهار فیلپوش که رأس آن‌ها به شکل ترکش‌های خورشیدی تزئین شده بر فضای مربعی گنبدخانه استوارشده است. در مرکز عرقچین گنبد، نقش یک ستاره 24 پر به‌طور برجسته‌کار شده است.مصالح بنا از خشت و گِل، چوب، سنگ و ملات گچ است که به‌احتمال فراوان در اصل پوشش کاشی داشته که امروزه به‌ غیر از بخشی که از آن یاد شد، از بین رفته است.

مسجد جامع جاجرم، در چندین دوره مرمت‌شده و به نظر می‌رسد در دوره تیموری تغییرات اساسی در آن به وجود آمده باشد به‌ نحوی‌ که شاکله کلی آن نشان از معماری دوره تیموری دارد.

بر پیشانی ایوان جنوبی ،سه عدد کاشی قدیمی نصب کرده اند که بر روی یکی از آنها تاریخ ۵۷۷ هجری قمری خوانده می شود،،البته دانسته نیست که این کاشی ها مربوط به این بنا است یا از جای دیگری به اینجا منتقل شده است،به گفته پیران محل،قبل از این ،قطعه کاشی دیگری نصب بوده که بر آن شرح تعمیرات مسجد را توسط شخصی به نام درویش علی نگاشته بوده اند.با توجه به سبک ساختمانی،خاصه چهار طاقی ،وجود بقایای آثار معماری قرن چهارم و پنجم هجری در نزدیکی بنای مسجد و همچنین کاشی مورخ ۵۷۷ می توان بنای اصلی را مربوط به قرن پنجم و ششم هجری دانست.

مسجد جامع جاجرم به شماره 1580 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

*منبع :کتاب دایره المعارف مساجد تاریخی

مسجد جامع درق

مسجد جامع درق یکی از مساجد تاریخی استان است که در مرکز شهر درق از توابع شهرستان گرمه قرار گرفته است.
ورودی اصلی مسجد در ضلع شرقی و در میانه ایوانی قرار دارد که با چند ستون چوبی در جلو نگهداری می‌شود، در برخی متون تاریخی از جمله در کتاب مطلع‌الشمس که در دوره قاجار نگاشته شده نیز اشاره‌ای به این مسجد تاریخی وجود دارد.

مسجد جامع درق یکی از آثار ارزشمند مذهبی، تاریخی شهرستان گرمه قلمداد می­ شود که در دوره صفوی احداث شده است. این مسجد کوچک با الگوی معماری سنتی و مصالح خشت و گل ساخته شده و سقف آن با مجموعه ­ای از قوس های ضربی پوشش یافته است. در وسط بنا چهار ستون درشت چهارگوش وجود دارد که پایه­ های گنبد بزرگ مرکزی بر روی آنها  قرار گرفته است.

صحن این مسجد، مستطیل شکل است و از اصول هندسی تبعیت می کند و کف سازی آن با سنگفرش به صورت منظم اجرا شده است. در محوطه بنا حوض آب قرار دارد که از آب درون آن علاوه بر نقش نمادین، جهت وضو گرفتن نیز استفاده می شود.

یک دیوار مشبک آجری، صحن مسجد را از محیط اطراف جدا کرده و در کنار ورودی میدان تعزیه وجود دارد که مراسم تعزیه خوانی در ایام سوگواری محرم در آن برپا می شود. ایوان یکی از عناصر قدیم معماری ایرانی است که در مسجد جامع درق با توجه به اقلیم آن به صورت یک فضای کوچک با سقف تخت به عنوان جلوخان اجرا شده است. محراب این اثر فاقد تزئینات است و تنها به عنوان نشانه ای برای جهت قبله ساخته شده است.

در برخی کتب تاریخی و سفرنامه ها، از شهر درق و مسجد جامع آن نام برده شده است که از آن جمله می توان به کتاب مطلع الشمس، اثر اعتماد السلطنه اشاره کرد: «قریه دره را درق می نویسند و تقریبا 100 خانوار سکنه، حمام و مسجد و باغستان هایی دارد.

بنای مسجد جامع درق و بافت پیرامون آن در سال 1391 مرمت شده و در حال حاضر ساکنین این منطقه همچون گذشته به صورت پویا از آن در انواع مراسم مذهبی بهره برداری می کنند. این مسجد به شماره 17387 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.