معرفی کتاب هنر اسلامی

هنر، شیوه تمدن‌های اولیه بشری است. آنچه به نام هنر اسلامی آمده، در واقع شیوه و روش ابداعی خود تمدن‌هاست که با تفکر خودشان قابل تطبیق است و به صورت مکتوب و یا تجربی به اثبات رسیده است.

هنر اسلامی از جزیره عرب نشات گرفته است. یعنی همان جایی که اسلام متولد گشته و سپس منتشر شده و این امکان را پیدا نموده است که بر تفکر، سیاست و اخلاق تسلط یابد.

هنر اسلامی به جهت وحدت و یگانگی خود، از دیگر هنرها متمایز می‌گردد. هم­چنین این هنر به جهت تنوعش از دیگر هنرها جداست.

کتابی که در صدد معرفی آن هستیم، یکی از آثاری است که در زمینه هنر اسلامی تألیف شده و نویسنده از پژوهش‌های متعدد در خصوص هنر اسلامی برای تکمیل این کتاب استفاده کرده است.

کتاب حاضر در ده فصل تنظیم شده که فصل اول با عنوان «تاسیس هنر اسلامی»، به جایگاه و ظهور هنر اسلامی و تحولات سیاسی و تکامل هنر اسلامی می‌پردازد.

نویسنده در فصل دوم تحت عنوان «ماهیت هنر اسلامی و زیبایی آن» به بررسی مفاهیمی چون فلسفه هنر اسلامی، صورت و تجرید در تصویر اسلامی، و مساله منع تصویر تشبیهی در اسلام می‌پردازد، و چنین عنوان می‌کند که هنر اسلامی، مشخصه‌ای دارد که آن را از هنرهای دیگر مانند هنر غربی، هنر هندی و چینی متمایز می‌کند.

اولین مشخصه‌ای که در هنر اسلامی جلب توجه می‌کند این است که این هنر به اشکال تجریدی به صورت گیاهان یا اشکال هندسی که نقش نام دارد، درمی‌آید و خط عربی در این هنر با آن عجین شده است. هنر اسلامی بر اساس تفکر فلسفی بنا گردیده و این تفکر، موید جاودانگی خداوند و فنای موجودات و کائنات است. این تفکر جاودانگی خداوند با عجز و ناتوانی انسان، به مقابله برخاسته است. اما اصلاح‌کننده در واقع عجز و ناتوانی هنرمند از انجام امور واقعی را نمی‌رساند و همچنین وسیله‌ای برای کتمان روز قیامت نیست، بلکه با ادراک اندک زمینی خود، به صورت مستمر، برای رسیدن به وجود ازلی تلاش می‌کند. مولف در فصل سوم ذیل عنوان «آبادانی» مفاهیمی چون عوامل ایجاد شهر عربی و اسلامی، و مشهورترین شهرهای اسلامی را مورد بررسی قرار می‌دهد و در فصل چهارم به بررسی اولین مساجد می‌پردازد.

نویسنده در ادامه در فصل پنجم تحت عنوان «ساختمان مساجد در سرزمین‌های عربی» به بررسی مساجدی چون مساجد سامرا، مساجد موحدین و… می پردازد. فصل ششم به بررسی مساجد ایرانی و ترکی، و فصل هفتم به معماری شهری و نظامی، کاخ‌ها و اماکن اداری، معماری شهری دوره فاطمی، مغولی، معماری سوریه در قرون وسطی و… اختصاص یافته است.

اما در فصل هشتم با عنوان «هنرهای تصویری اسلامی» نویسنده به بررسی هنر تصویری کاشی کاری، نقاشی‌های دیواری، پیکرتراشی در آغاز اسلام، هنر تصاویر خطی و هنر مینیاتور پرداخته است.

تصویر اسلامی در اشکال متعدد و موارد مختلف آغاز شد. این تصویر یا به شکل تصویر تشبیهی است که در آن نقاش واقعیت و یا اشکال مشخصی را به تصویر کشیده و یا به صورت رمزی است که در آن هنرمند در صدد تفسیر و تأویل گیاهان و طبیعت یا اشکال مختلف و متنوع می‌باشد.

فصل نهم «نقش عربی» نام دارد که مفاهیمی همچون انواع نقش در سامرا، نقش هندسی، نقش ظریف گیاهی، نقش با تصاویر تشبیهی رمزی، چگونگی آراستن تزیینات در آن جای دارد و فصل دهم، با عنوان هنرهای تطبیقی نیز به بررسی صنایع معدن و فلزکاری، سفالگری، نساجی و فرش‌بافی و صنایع چوبی  می پردازد.