معماری خانه های تاریخی کاشان
معماری خانه های تاریخی کاشان
معماری خانه های تاریخی کاشان
خانه های تاریخی کاشان در اواخر دوره زندیه، و یا در دوران قاجاریه شــکل گرفته است. در این دوران گفتمان حاکم
بر پدیده ها “گفتمان حجاب” براساس دین محوری بوده است.
نوع معماری مبتنی بر حفظ حجاب که از اندیشه های اسلامی نشــأت میگیرد، نشانگر حاکمیت تفکــر مذهبی بر
تمامی وجوه زندگی انســانها می باشــد.
“معماری حجاب” براساس تفکیک خانه به بخش های اندرونی و بیرونی برای حفظ حرمت اهالی خانه و دور
نگهداشتن ساکنین خانه از دید اشخاص نامحرم شکل میگیرد.
تحلیل بر اساس کارکردگرایی:
خانه هــای تاریخی به لحــاظ دید کارکردگرایانــه از دو جنبه قابل ملاحظه هســتند.
در درجه اول ارتبــاط بین عناصر و اجزا ء به جهت ثبات کلی و تعادل نظام داخلی خانه و ایفای نقش هر عنصر
درجهت دستیابی به آرامش و آسایش ساکنین خانه ها و در درجه دوم کارکرد کل خانــه در نظام اجتماعــی از
جنبه های مختلــف معماری بومی کاشان براســاس حاکمیت گفتمان حجاب و ارزشهای دینی مستتر در آن شــکل
گرفته و درعیــن حال به منظور تعدیــل دما و مقابله با ســرما و گرمــا، چینش اجزای داخلی به صورتی بســیار
ظریف و هنرمندانه صورت گرفته اســت، تشــریح عناصر و اجزای خانه های تاریخی به خوبی میتواند نقش کلیدی
عوامل زیســت محیطی را در ترکیب بهینه آنها نشان دهد.
حیاط مرکزی:
حیاط مرکزی نقش محوری در کل ساختمان داشته و عناصر و اجزا ء خانه حول آن شکل گرفتهاند. «در خانه های
کاشان حیاط مرکزی نظم ارتباطی بین قسمتهای تابستان نشین و زمستان نشین و همچنین فضای ارتباطی برای
بهره برداری از سایر اجزا ء خانه از جمله زیرزمینهای جبهه های شمالی، جنوبی، شرقی و غربی است«
دیوارها:
دیوارهای بلند در اطراف خانه باعث جلوگیری از ورود بادهای گرم که همراه با شــن و گرد و خاک هســتند و از
سمت کویر میوزند می شود. در زمستان بادهای سرد و سوزان کویری با وجود این دیوارها، نمی توانند وارد خانه
شوند و در مجموع زیست اقلیم درونی محیط خانه و اتاق های اطراف آن میتواند هوای مناسبتری داشته باشد.
زیرزمین:
یکــی از اصلیترین اجزا ء خانه های قدیمی در کاشــان میباشد.
در تابستان برای مصون ماندن از گرما به عنوان اصلیترین محل زندگی شناخته شــده و به صورت محدودتری
وضعیت اندرونی و بیرونی در آن لحاظ گردیده اســت. به واقع در شرایطی که انطباق با محیط و ایجاد فضای
مناســب برای زیستن بهینه مدنظر بوده هیچ گاه نقش محوری گفتمان حجاب فراموش نگردیده اســت. در فصل
زمستان که اهالی خانه در طبقات همکف و یا بالا زندگی میکرده اند، زیرزمین به عنوان محلی برای نگهداری مواد
غذایی مورد اســتفاده بوده اســت.
شــاه نشین (بیرونی):
قسمت شاه نشین یا بیرونی مقدم بر اندرونی و قســمت داخلی خانه اســت و دو راهرو در اطراف آن مجاری
عبور و مرور از حیاط بزرگ به قســمت اندرونی می باشــند. از این رو اتاق شــاه نشین علاوه بر نقش پذیرایی از
میهمانان عالی رتبه، میتواند بر ورود و خروج افراد نظارت داشته و حاکمیت فرمانروای خانه بر بخش اندرونی را
عینیت بخشیده و به نمایش گذارد.
پنجره ها و ارســی:
در مدخل ورودی اتاقهــا از درهای چوبی با چارچوب استفاده میشده که علت آن محافظت فضای اصلی « خانه از
ورود جانورانی مانند عقرب به داخل اطاقها بوده است. ارسی علاوه بر زیباسازی اتاقها، در ساعات متفاوت روز و
شب میتوانست نقش های متفاوتــی را در تعدیل هوای اتاق و ایجاد گرما یا ســرما ایجاد کند.
حیاط خلوت:
این بخش در پشــت ساختمان اصلی با دیوارهای بلند محصور شده و از این رو اغلب دارای سایه بوده و در تمام
اوقات روز اهالی خانه می توانند از ســایه موجود استفاده کرده و با وجود حوض آب در آن میتوانند در ساعات گرم
روز که آفتاب شدید اجازه استفاده از حیاط مرکزی را نمی دهد، در جهت رفع نیازهای اهالی منزل کمک نماید.
ایوان:
در اغلب خانه های کاشان، محوطه وسیعی که مسقف می باشد، وجود دارد که در جلوی عمارت ســاختمان
اصلی مستقیما بدون هیچ گونه پنجره ای به حیاط راه دارد. از ایوان برای اســتراحت در فصل بهار و اوایل تابستان
که گرمای هوا شدید نمی باشد، استفاده میکنند.
هشتی:
بعد از درب ورودی اصلی محوطهای قرار دارد، که از یک سو از آن طریق به کوچه و از طریق راهرو قاعدتا پرپیچ و
خم و شیب دار به حیاط مرکزی راه دارد.
بادگیرهــا:
«در اغلــب خانه های ســنتی کاشــان از بادگیر جهت خنک سازی هوای درون ساختمان استفاده شده است.
نوع و ساختمان بادگیر بســته به جهت و ســرعت ورزش باد متغیر است«
استفاده کامل از حجــم و فضا در جهت حفظ الگوهــای زندگی و ارزش های درونی شــده افراد و توجه به ارزش
های زیبایی شناسانه و نگرش زمین های به عوامل جغرافیایی و اقلیمی در کنار هم، ســه عنصراصلی در خانه
های تاریخی کاشــان هستند که به جهت تفرد و خاص بودن، کارکردهایی چندگانه را هم میتوان برای آنها متصور
دانست. از این جهت میتوان کارکردهای زیر را برشمرد:
اقتصادی
سیاسی
اجتماعی
فرهنگی
مقاله : نگرشی جامعه شناسانه بر معماری خانه های تاریخی کاشان
دکتر مهرداد نوابخش ،دکتر محمد شیرازی ، دکتر قربانعلی آقااحمدی
دیدگاهتان را بنویسید