نقدی بر مسابقه معماری پلاسکوی نو

نقدی بر مسابقه معماری پلاسکوی نو

یادبود ایثارگران ساختمان پلاسکو

مسابقه طراحی پلاسکوی نو و اتفاقات پیرامون آن، رخدادی بود که توسط بسیاری از طراحان در جامعه معماری به دلیل اهمیت موضوع در

اذهان عمومی و خاطره‌ی حادثه آتش سوزی و فروریختن ساختمان پلاسکو ، مورد توجه قرار گرفت.

مسابقه پلاسکو، در زمینی بر روی خرابه های ساختمان فروریخته طرح شد، این در حالی است که در بسیاری از حوادث و پروژه‌های مشابه

زمین و عرصه‌ای که محل وقوع یک فاجعه تاثیرگذار تاریخی بوده، برای یادبود خاطره آن حادثه تاریخی به گونه‌ای متفاوت با آن برخورد

می‌شود.

در مرحله اول مسابقه پلاسکو جای ارائه آلترناتیوهای مالی جهت احیای زمین به گونه‌ای که بتوان تنها از آن استفاده‌ای یادبودی کرد، خالی

است.بنابراین زمین بهره برداری پروژه محکوم به حفظ کاربری تجاری شد و عدم وجود ایده‌های مشوق مالی سبب شد تا مسابقه دوم،

چالشی بسیار پیچیده را پیش روی معماران معاصر ایران قرار دهد.

نقد طرح نهایی باید بر این مبنا استوار ساخت که مساله طراحی پلاسکو نو از سه جنبه قابل بررسی بوده است: صورت نمادین،سیرت

کاربردی و نحوه گفتگو با محیط پیرامون.

صورت نمادین

صورت نمادین از این جهت اهمیت می ‌یابد که باید علاوه بر قابل شناسایی بودن در در دستگاه نشانه‌شناسی مخاطبان حرفه بایستی

برای مخاطبان غیر آشنا با زبان فرم ، بتواند واجد معنی باشد.این معناپذیری مشترک اجتماعی وجهی است که یک بنا را به تجسدی از

معناهای مشترک جمعی بدل کرده و آن را خاطره‌پذیر می‌کند.

با نگاهی به آثار ارائه شده می‌توان دریافت که در رده‌ آثار برگزیده‌ داوران تلاش شده تا از طریق استعاره‌های فرمی به این مهم توجه

شود.این توجه در قالب عناصر معماری به نحوی در نظرگرفته شده که یادبودی برای رشادت شهدای آتشنشان باشند.

با این حال در بسیاری از آثار صورت نمادین دیده نمی شود به اینگونه که در آثار ارائه شده یا به مساله نمادین یک حادثه تاریخی توجه

نشده یا آن را به نحوی ارائه کرده که قابلیت تبدیل به یک صورت نمادین با امکان ایجاد معنای جمعی‌،‌ ندارند.

سیرت کاربردی

در این مهم نخست باید اشاره شود که منظور از سیرت کاربردی، نحوه تحقق زندگی انسانی در رابطه با بنا است.این تحقق، متوجه

تمامی وجوه مرتبط با رفتارهای فردی و جمعی انسان در محیط است. لذا بر کنش میان انسان و بنا می‌تواند عرصه بروز تاثیرات و تأثرات

متقابل باشد.

برنامه‌ فیزیکی طرح شده از سوی مدیران مسابقه به نوعی است که ماهیت مجموعه پلاسکو به لحاظ تعداد واحدهای تجاری مقدار زیادی

با مجموعه پیشین مطابقت دارد و این ناشی از فشار نیروهای اقتصادی و عدم وجود آلترناتیوهای مطالعه شده‌ مالی در حوزه برنامه‌ریزی

پروژه است.

طراحی یک فضای تجاری که توسط برنامه از کاربری تجاری انباشته شده است، کار را برای طراحان به جایی کشاند که، کاری جز ایجاد

ویدها و تراس‌های سبز در ارتفاع باقی نمی‌گذاشت. علت تکرار بیش از حد وید و تراس در ایده‌های ارائه شده نیز همین موضوع است.

در این میان نیز طرح‌ها به  سه دسته قابل ملاحظه تقسیم پذیر هستند برخی از طرح‌ها تلاش کردند تا با کشاندن مردم به بام طبقه پنجم

بخش شمالی به نحوی، این فضا را به مکانی برای تجمع ورویدادهای شهری بدل کنند، در دسته‌ دیگر این فضای جمعی به بام برج یا

طبقات بالاتر انتقال یافت و در دسته‌ی سوم این وظیفه به جداره‌ بیرونی بنا سپرده شد که از همه خلاقانه‌تر بود.

نحوه گفتگو با محیط پیرامون

یک بنا مثل هر موجودی واجد یک نوع رابطه‌ی سامانه-محور است که دارای اجزایی است که در درون آن سامان یافته اند همچنین خود در

یک سامانه‌ بزرگتر محلی وشهری جای گرفته است. اگر بر این مبنا به آثار ارائه شده در مسابقه پلاسکو بنگریم باید گفت که اغلب این آثار

در این حوزه ضعف دارند.

اغلب طرح‌ها،  تراس، وید و پلازا در همکف را به عنوان الگوهای ممکن فضاهای جمعی در پروژه‌های عمومی پذیرفته اند با این حال اثار ارائه

شده نشان می‌دهد که اصول معماری کهن ایرانی توسط آن‌ها سال‌هاست که محدود به جلوه‌های پوسته‌ای و گرافیکی شده است تا

مفاهیم اصیلی نظیر حرمت و حریم. لذا قابل تعجب نیست که توجه به ارائه یک دید متحیر کننده از خیابان جمهوری به بنا یا از داخل

هلیکوپتر مهمتر از توجه به جداره‌ها وهمسایه‌گی‌های ارزشمند پروژه شده است.

مسابقه پلاسکو نشان داد که عرصه تصمیمات بیرون از حوزه معماران دست معماران را تاجایی محدود کرده و آن‌ها جایگاهی جز، ارائه‌های

فرمال برای خود نیافته‌اند.

نکته قابل توجه این است که معماران این نقش را به مثابه خالق تصاویر متحیرکننده پذیرفته‌اند و به جای خلاقیت در عرصه‌های اجتماعی

وفضایی به خلاقیت‌های صوری و بصری پرداخته و تا جایی برای نظام زیبایی‌شناسیشان ارزش قائل هستند که حاضرند مقیاس انسانی و

واقعیت‌های عملکردی را نادیده بگیرند.

مقاله به قلم سید محمد مهدی معصومی دانش آموخته دکترای معماری

دانلود مقاله نقدی بر مسابقه معماری پلاسکوی نو