رصدخانه مراغه از مهم‌ترین رصدخانه‌های دوره‌ی اسلامی است که در قرن هفتم هجری قمری و در زمان سیطره ایلخانیان بر ایران ساخته شد. پایه‌گذاری رصدخانه مراغه به‌مثابه مرکزی آموزشی و پژوهشی، زمینه‌های گردهمایی دانشمندان، گردآوری اسناد و کتب علمی معتبر و انجام پژوهش در فضایی آزاد به همراه امکانات لازم را فراهم ساخت.
رصدخانه مراغه بر تپه بسیار وسیع و مرتفعی بنا شده است که در محل، بدان (رصد مراغی) به معنی کوه رصد اطلاق می‌شود. واحدهای نجومی و یک سری آثار معماری صخره‌ای در آن مکان یافت. در ساختمان این رصدخانه و امورات آن دانشمندان بزرگی از سراسر جهان از مغرب و اندلس تا کشور چین مشارکت داشتند.
ساخت رصدخانه مراغه در سال ۶۵۷ هجری قمری آغاز می‌شود و تا ۵ سال بعد نیز مراحل ساخت آن ادامه داشته است. امروزه اثر کمی از آن باقی‌مانده است اما آثار باقی‌مانده در سال ۱۳۵۵ توسط دکتر پرویز ورجاوند مورد کاوش قرار گرفت و به کاوش هفت واحد برای مجموعه رصدخانه منجر شد.
مجموعه رصدخانه مراغه شامل: برج مرکزی رصدخانه، واحدهای نجومی وابسته‌اش و مدرسه برای آموزش پژوهشگران جوان و دانشجویان در رشته‌های ریاضی، فیزیک، نور و نجوم …. کتابخانه عظیم رصدخانه، در نهایت استراحت‌گاه استادان، دانشجویان … شامل خوابگاه و دیگر بناهای مورد نیازشان، برای زندگی روزانه و شبانه.
رصدخانه سمرقند اولین پیشگام در توسعه رصدخانه مراغه
بعد از رصدخانه مراغه، مهم‌ترین واحد علمی در رابطه با سرزمین ایران، رصدخانه سمرقند است که بنای آن به سال ۸۲۴ قمری و زمان الغ‌بیگ مربوط می‌گردد. مدت سه سال ساخت این بنا به طول انجامید. کاربست پلان معماری رصدخانه‌ی مراغه در آن مشهود است.
رصدخانه‌ای در چین با نگاهی به رصدخانه مراغه
یکی از منجمان معتبر چینی به نام (فومن‌جی) نیز برای مطالعه طرز کار منجمین مراغه به آن شهر آمده بود. در سال ۶۵۵ هجری قمری با دانشمندی ایرانی به چین برگشت و با استفاده از نقشه‌ها و یادداشت‌هایی که از رصدخانه‌ی مراغه تهیه کرده بود به ساخت مجموعه‌‌ای برای رصد در چین پرداخت.
رصدخانه استانبول، الهامی دیگر از رصدخانه مراغه
رصدخانه استانبول که در سال ۹۸۳ قمری به فرمان سلطان مراد سوم بنا نهاده شد. ولی از ساختمان این رصدخانه و برج اصلی آن اثری نیست. رصدخانه استانبول مدت زمان کوتاهی بر پا بوده و سلطان عثمانی فرمان نابودی آن را صادر می‌کند.
رصدخانه‌های قرن دوازدهم هند
رصدخانه‌ی دهلی اساسا مطابق سنت رصدخانه‌سازی اسلامی به وجود آمده است، سنتی که رصدخانه‌های بزرگ مراغه، سمرقند و استانبول جلوه‌های بارز آن بوده‌اند و همین طور رصدخانه‌ی جیپور یکی از کامل‌ترین رصدخانه‌های موجود در جهان باستان، با ۱۸ واحد نجومی ساخته شده است باتوجه به این دیدگاه شکل گرفت.
مرکز معماری حوزه هنری انقلاب اسلامی نهادی است تخصصی که در راستای تبیین اندیشه و گفتمان سازی، آموزش و تربیت نیرو، تولید طراحی و ترویج کیفیت های هنر و معماری هویت مند و مسئله محور فعالیت می کند.
تهران ، خیابان فلسطین جنوبی ، کوچه لقمان الدوله ادهم ، پلاک ۷
