هم‌نوایی تاریخی مجموعه سنگ‌بست(سه دوره تاریخی در سنگ‌بست)
سنگ‌بست در ۴۹ کیلومتری جنوب مشهد، در مسیر جاده ابریشم و شرق به غرب، جایی که هرات، در غرب افغانستان، را به نیشابور متصل می‌کند، واقع شده است. مجموعه‌سنگ‌بست دارای سه سیر تاریخی است.بخش نخست، بخش شرقی مربوط به قرون اولیۀ اسلامی تا پایان قرن ششم هجری‌قمری است. این بخش شامل: مسجد، دو کاروانسرا، بازار، فضای مربع شکلی که به‌نظر سکونتگاه کاروانیان و اصبطل بوده است. در کنار آن و در ضلع جنوبی، بخش مسکونی نیز مشهود است.
ابتدا بنایی مستطیل شکل (محدوده الف) و در کنار آن بقایای رباطی با دو حیاط (محدوده ب) دیده می‌شود که در بخش ورودی آن، منار ایاز (محدوده ج) قرار دارد. در کنار رباط بقایای مسجدی شبستانی (محدوده ه) در کنار مقبره ارسلان جاذب (محدوده و) وجود دارد.
پلان مسجد دارای ابعادی در حدود ۶۰ در ۸۰ متر است. این مسجد از نوع مساجد شبستانی ستون دار است. مقبره ارسلان جاذب در گوشه شرقی این مسجد جامع واقع شده است. شاید آغاز دفن بانی بنا در بنای وقفی خود، که بعداً در دوره سلجوقی رایج می‌شود، از این زمان بوده است.
مسجد مهمترین بنای مجموعه و نماینده‌ی معماری غزنوی است. پلان شبستانی، سادگیِ بنا و وجود مناره بیانگر ویژگی‌های معماری سبک خراسانی است؛ اما تزئینات کتیبه‌های کوفی گچ‌بری، و کوفی آجرتراشی، تعیین کننده‌ی اصالت معماری سبک رازی است؛ مسجد تاریخی سنگ‌بست بنایی از دوران گذر معماری سبک خراسانی به رازی است. در مقابل مسجد، کاروانسرا و مناره آن و بنایی که با حرف الف نام‌گذاری شده است؛ بقایای بازاری با تعدادی حجره نیز دیده می شود .
بخش دوم، بخش میانی (حرف ط) فضای شهری بزرگ به ابعاد حدود ۲۰۰ در ۴۰۰ متر است که دارای پلان مستطیل‌شکل حصاری با حدود ۲۰ برج و خندقی در اطراف آن است که عمدتاً با مصالح خشت و گِل ساخته شده است.
کلیه بناهای موجود رو به قبله ساخته شده است. این بخش، شهر جدیدی است که بعد از حملۀ مغولان با افزایش جمعیت با حصارهای دفاعی مستحکم بنا نهاده شده و احتمالاً از اواخر قرن هفتم هجری قمری به بعد رونق داشته است،
بخش سوم (غربی) با جابه‌جایی جمعیت از دوره‌ی صفوی شروع می‌شود اما بخش اول از دور‌ی صفوی رو به ویرانی گذاشته ، ولی بخش دوم تا پایان دور‌ی صفوی رونق خود را حفظ می‌کند و از پایان آجرتراشی جمعیت به خارج از حصار شهر تیموری منتقل می‌شود که محل روستای فعلی سنگ‌بست است.
دیدگاهتان را بنویسید
