بزرگترین سازه خشتی جهان، ارگ بم

بزرگترین سازه خشتی جهان، ارگ بم

بزرگترین سازهٔ خشتی در جهان است که محل آن در شهر بم در استان کرمان در جنوب شرقی ایران قرار داشت. در تاریخ ۵ دی ۱۳۸۲، در اثر زلزله بم آسیب دید اما در بدو حادثه به دلیل اهمیت آن سریعاً در فهرست آثار میراث جهانی درخطر قرار گرفت و با همکاری یونسکو و بسیاری از کشورها پروژه نجات بخشی این اثر انجام شد.

این ارگ عظیم که در مسیر جاده ابریشم قرار دارد؛ در سده ۵ پیش از میلاد ساخته شده است و تا سال ۱۸۵۰ پس از میلاد نیز همچنان مورد استفاده بود. اگرچه پیرامون تاریخچه شکل گیری این ارگ تاریخی بین دوره های اشکانی و حتی قبل از آن در دوره هخامنشی اختلاف نظر وجود دارد اما اغلب بناهای آن که در زمان قبل از زلزله برپا بودند به دوره تیموری تا قاجار نسبت

داده می شود. با این وجود بخشهایی همانند ایوان مسجد جامع با مقیاس متفاوت و عظیم خود دوره های بسیار قدیمی تر (همانند قرن چهارم هجری در دوره سامانیان تا قرن هفتم هجری در دوره سلجوقیان) را یادآوری می کنند. نهایتا ارگ بم در دوره قاجار خالی از سکنه شده است.

ویژگی های معماری

ارگ بم در مرکز شهر بم واقع شده و از لحاظ نظامی و امنیتی در مرتفع ترین قسمت قرار گرفته است.قسمت حکومتی در داخلی ترین دیوار واقع شده و دارای دژ نظامی، عمارت 4 فصل، سرباز خانه، چاه آب با حدود 40 متر عمق و اصطبل با ظرفیت 200 اسب است. قسمت رعیت نشین که در اطراف بخش حکومتی واقع شده است و شامل ورودی اصلی شهر، مسیر اصلی ارتباط دهنده ورودی شهر به دژ و بازار و در ادامۀ آن حدود 400 خانه و ساختمان عمومی مانند مدرسه و مکان هایورزشی وجود دارد.

3 نوع خانه در این مجموعه دیده می شود که به بررسی آنها می پردازیم.

خانه هایی با 2 یا 3 اتاق برای خانواده های فقیر و ضعیف تر اختصاص داده می شد.

خانه هایی با 3-4 اتاق برای خانواده های سطح متوسط جامعه، حتی برخی از این خانه ها ایوان هم داشتند.

خانه های بهتر و اشرافی تر با اتاق های بیشتر با یک حیاط بزرگ و یک طویله در نزدیکی برای حیوانات. این خانه های به دلیل فصل های مختلف سال در مکان های متفاوتی ساخته شده بودند. مانند خانه یهودیان و سیستانی ها.

تمام خانه ها با خشت ساخته شده اند و ارگ بم قبل زلزله جزء بزرگترین مجموعۀ خشت و گلی در جهان بوده است. ارگ بم علاوه بر نمای زیبای برج ها و زدوس تزیین شده دیوارهایش، بادگیرهای بسیار زیبایی هم دارد. این بادگیرها برای گرفتن باد و هدایت آن به داخل بنا ساخته شده بودند. گاهی اوقات در داخل ساختمان ها حوضچه هایی قرار میدادند تا با ورود باد و برخورد آن با آب حوضچه باعث خنک شدن فضا شود و از بین بردن گرد و خاک شد. برای مکان های کوچک از بادگیرهای تک سازه ای و برای مکان های بزرگتر از بادگیرهای چهار سازه ای استفاده می شد.