مســجد جامــع اردستان
مسجد جامع اردستان
مسجد جامع اردستان
مسجد جامع اردستان به عنوان یكی از بهترین نمونه های معماری مسجد ایرانی برجای مانده از دورۀ سلجوقی است. این بنا، بر روی عناصر قدیمی تر قرار گرفته، و در زمانهای بعد اصلاح و تعدیل شده است.
مسجد اولیه میان اواخر سدۀ ۲ ق و حداكثر نیمۀ اول سدۀ ۴ق در روی محدودۀ بناهایی احتمالاً ساسانی ساخته شده است. و در یك سلسله اقدامات بعدی از ۵۵۳ تا ۵۵۵ ق، تزئینات فعلی را به مسجد می‌افزایند و به آن شكل چهار ایوانی می‌دهند.
معماری مسجد
مسجد اكنون دارای صحنی مركزی است كه با شبستانهایی احاطه شده و گنبد خانه‌ای با ایوان بزرگ شبستان جنوبی آن‌را تشكیل می‌دهد.ایوانهایی با شكوه و بزرگ در مركز دیگر جبهه‌های مسجد جامع اردستان استقرار یافته‌اند.
ایوان سمت قبله و نیز گنبد خانه مسجد جامع اردستان بر مبنای كتیبه‌های موجود در سالهای ۵۵۳-۵۵۵ق ساخته شده‌اند. ایوانهای دیگر بدون تردید پوششهای صفوی دارند و همانگونه كه كتیبۀ كوچكی در مركز گیلویی ایوان شمالی با تاریخ ۹۴۶ق به‌روشنی تأكید می‌كند، دست‌كم در اوایل دورۀ صفویه مرمت شده است.دیگر بخشهای شبستانها تركیبی از طاقهای گنبدی و گهواره‌ای است و بیشتر طاقهای گهواره‌ای با افزودن كمرپوشهای گنبدی یا تركین به‌صورت دو طبقه در آمده‌اند.
به دلیل تغییرات بسیار فضایی طی دوره های مختلف در این مسجد و تبدیل بخش میانی شبستانها به ایوان، فضاهای خرد و به ظاهر بدون کاربری ، در مسجد ایجاد شده اند. ورودیهای مسجد جامع اردستان آنچه باعث ارتباط محکم مسجد با بناهای پیرامونش گشته، پنج درآیگاه است که از طریق نماسازی تاحدودی بر آنها تأکید شده است. درآیگاه جنوب غربی مسجد جامع اردستان براساس حفریات و امتداد تزئینات آن با دیوار مجاورش، می تواند قدیمی ترین درآیگاه مسجد باشد.بیشتر تزئینات آن، نقوشی است که با آجر پیش بر اجرا شده اند.تزئینات آجری این ورودی تا حدودی یادآور سردرمسجد جورجیر (آل بویه) است.
مسجد جامع اردستان نخست در همه جهات، دارای شبستان ستون دار بوده است.اصلی ترین شبستان مسجد، شبستان جنوبی است که طبق کتیبه گنبدخانه، ابوطاهر سال ۵۵۳ هـ.ق . آن را بنا کرده است. در زیر محوطه حیاط مسجد جامع اردستان ، فضایی چهارگوش با دو محراب وجود دارد.گنبدخانه در امتداد محور شمالی جنوبی و پشت ایوان اصلی با فضایی چهارگوش به ابعاد ۹ ٫ ۳۳ با ارتفاع کف تا زیر گنبد داخلی در حدود ۱۹ متر واقع شده است.
کتیبه داخل گنبد اردستان که پس از آیه بسم ا … ، ابتدای آیه ۱۸ سوره توبه به قلم نسخ و با گچبری اجرا شده، بدین شرح با بررسی های میدانی، پله ای در دیواره غربی دالان جنوب غربی شناسایی شد. امروزه به دلایلی نامشخص پله های اولیه حذف و انتهای این پله ها نیز بسته شده اندبا توجه به مجموعه راه پله ها و اینکه در جبهه غربی تنها یک راه پله برای دسترسی وجود دارد، احتمال می رود که راه پله حذف شده ددومین ارتباط عمودی این جبهه بوده است. قاعدتاً این مجموعه ارتباطات عمودی، در یک زمان ساخته نشده اند درواقع، هرکدام در دوره گسترش مسجد و ضمن ایجاد نیم طبقه در جبهه خود همچنین براساس نیاز ساخته شده اند.
دیدگاهتان را بنویسید
