مســجد جامـع فهرج

مسجد جامع فهرج

مسجد جامع فهرج، قدیمی‌ترین مسجد ایران، در روستای فهرج از توابع مهریز استان یزد واقع شده است.قدمت «مسجد جامع فهرج» که به «مسجد کهن» معروف است، به قرن اول هجری قمری می‌رسد و معماری آن نشان می‌دهد که این مسجد در دوره ساسانیان ساخته شده است و تنها مسجدی در جهان اسلام با قدمت طولانی است که ساختمان آن از ابتدا تاکنون تغییر زیادی نکرده‌است.

معماری مسجد

معماری و نقشه این بنا از پیچیدگی چندانی برخوردار نیست. ساختمان مسجد فهرج از جنس خشت و گل است. در ساخت بخش‌های اندکی هم از آجر بهره گرفته شده که البته در ساختار اولیه مسجد وجود نداشته و به واسطه مرمت به ساختمان اضافه شده است. این مسجد با الگوبرداری از مسجد پیامبر در مدینه ساخته شده است.

قسمت‌های اصلی بنای مسجد شامل: میان‌سرا، شبستان اصلی، شبستان زمستانی، ورودی‌ها و مناره است. مسجد فهرج از یک شبستان و رواق به دور یک حیاط مرکزی، تشکیل شده است.  این شبستانی دارای سه دهانه است. دهانه میانی آن از دو دهانه چپ و راست آن بزرگ‌تر است و قسمت پوشاننده سقف‌ها هم طاقی‌شکل است. بزرگی دهانه میانی، در سمت قبله، نشان دهنده محراب است. ارتفاع شبستان مسجد از سایر نقاط آن بیشتر است. حیاط این بنا به شکل یک مربع نامنظم است که بخش شمالی اندکی از بخش جنوبی پهن‌تر است. در شبستان مسجد، ستون‌های بزرگ و کوچک تزئینی هم دیده می‌شود.

محراب گچی مسجد فهرج در انتهای دهانه میانی شبستان است. عرض محراب ۲ متر و ۳۲ سانتی‌متر و ارتفاع آن هم ۳ متر و ۲۴ سانتی‌متر برآورد می‌شود. همچنین یک محراب کوچک گچی، در سمت غربی محراب اصلی با فاصله خیلی کمی دیده می‌شود. یک پنجره‌ مستطیل شکل درون یک قاب تزئینی چند پره  نیز در مقابل محراب و در زیر طاق دیده می‌شود. جالب اینجاست که شبیه همین قاب را محققان در بقایای مسجد بزرگ المتوکل در سامرا ثبت کرده‌اند.

مسجد، همچون بسیاری دیگر از مساجد جامع دارای درب‌های ورودی متعدد است. درب ورودی مسجد فهرج در سمت جنوب غربی عمارت قرار دارد و دو درب ورودی دیگر که یکی باز و دیگری مسدود است، در سمت شرقی مسجد قرار گرفته‌اند. در داخل مسجد هیچ اثری از گنبد،کتیبه، کاشی‌کاری و سایر صنایع مرسوم در ساخت مسجدهای دوره‌های بعدی دیده نمی‌شود.