کاخ عالی‌قاپو از جمله ساختمان‌هایی است که در زمان صفویه ساخته شده و در ضلع غربی میدان نقش‌جهان و روبروی مسجد شیخ لطف‌الله قرار گرفته است. ارتفاع این ساختمان به ۴۸ متر می‌رسد و دارای ۶ طبقه و پله مارپیچ است که به بالارفتن از این ساختمان را شکل خاصی می‌دهند. مینیاتورهایی که در داخل ساختمان برای تزیین به‌کاررفته است، باعث تمایز معماری عالی‌قاپو با دیگر ساختمان اصفهان شده و می‌توان از آن به‌عنوان یک معماری خاص و مدرن آن موقع هم‌نام برد.
این عمارت زیبا بعد از انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان و به دستور شاه‌عباس اول در قرن ده خورشیدی یا یازدهم قمری ساخته شد. هدف اولیه این کاخ زیبا، تبدیل آن به‌عنوان مکانی برای مقر حکومتی و پذیرایی از سفرا و شاهان در زمان شاه‌عباس اول بود و بعد از او هم مورداستفاده قرار گرفته است.
کاخ عالی‌قاپو در ۵ مرحله معماری و زمان ساخت آن بین ۷۰ تا ۱۰۰ سال تخمین زده شده است که در زمان شاه سلطان حسین، آخرین پادشاه صفوی، تزییناتی با خطوط نستعلیق به طبقه سوم اضافه شده است. عالی‌قاپو از دوکلمه عالی یعنی باشکوه و بزرگ و قاپو (ترکی) به معنای درب تشکیل شده که در حالت کلی به معنای «درب باشکوه» یا «درگاه بلند» می‌نامند. در عالی‌قاپو را می‌توان بزرگ‌ترین در، در یک پایتخت دانست. باور آن زمان بر این بوده است که شاه‌عباس اول، این در را از نجف اشرف و از مقبره متبرک حضرت علی (ع) آورده است و حتی خود شاه هم هیچ‌گاه از جلوی این در به‌صورت سواره عبور نمی‌کرد و هرکسی که قرار بود تا مورد لطف شاه قرار بگیرد، در جلوی این در قرار می‌گرفت و حمد و ثنا برای شاه می‌فرستاد؛ ازاین‌رو، این در را «عالی‌قاپو» نامیدند.
یکی از قسمت‌هایی که باعث تفاوت چشمگیر معماری عالی‌قاپو با معماری دیگر ساختمان‌ها شده است، وجود تزیینات داخلی و خارجی در آن است. در تزیینات داخلی و خارجی از کاشی‌هایی با آجرهای هفت‌رنگ و خطوط اسلیمی به همراه نقاشی‌های گل، بوته و حیوانات و مینیاتوری‌های اصیل ایرانی توسط رضا عباسی و خارجی توسط اروپاییان استفاده شده است. به عبارتی دیگر، می‌توان گفت که همین مینیاتورها هست که معماری عالی‌قاپو را به‌صورت کامل متمایز کرده است.
همان‌طور که در بالا گفتیم، ارتفاع عالی‌قاپو به ۴۸ متر می‌رسد و دارای ۶ طبقه است؛ اما نکته قابل‌توجه اینکه شما از هر طرف به این ساختمان نگاهی بی اندازید، تعداد طبقات مختلفی را می‌توانید مشاهده می‌کنید. از جلو بنا یعنی از میدان نقش‌جهان ۲ طبقه، از پشت ۵ طبقه و از طرفین ۳ طبقه قابل‌مشاهده است.
عمارت عالی‌قاپو به دو قسمت جلویی و مدخل عمارت که کمی از ساختمان اصلی جلوتر و دارای تاق‌نماهای کوچک است و کاخ اصلی تقسیم می‌شود. در بالای این مدخل هم یک ایوان وجود دارد که یک حوض مسی با لبه‌های مرمرین در وسط این ایوان قرار گرفته و از شواهد تاریخی پیداست که آینه‌کاری از تزیینات اصلی این ایوان بوده است.
بعد از ورود از در جلویی اصلی توسط دهلیز، ورودی اصلی کاخ قرار دارد که عبارت «انا مدینه العلم و علی بابها» که نشان‌دهنده مذهب شیعه صفوی در ساختار حکومتی است، در بالای آن خودنمایی می‌کند. البته کتیبه‌های زیادی درگذشته بر ورودی کاخ اصلی وجود داشته است که متأسفانه به دلیل نگهداری نادرست و دیگر مسائل، نوشته‌های آن از بین رفته و به‌خوبی معلوم نیست.
بعد از در، یک محیطی به‌اندازه ۶۴ مترمربع و با ارتفاع ۱۱ متر وجود دارد. از نکات قابل‌توجه در این محیط، وجود نقاط آکوستیکی در گوشه‌های آن است که صدا در آن نقاط شفاف‌تر و بلندتر از بقیه به گوش می‌رسد.
برای اتصال طبقات به یکدیگر از سه دستگاه پله استفاده می‌شود که دوتای آن مارپیچ است که از گوشه طبقه اول شروع شده و حدود ۹۴ پله از ابتدا و انتها وجود دارد. یکی از معماری بسیار زیبای این ساختمان، مربوط به طبقه سوم است که توسط شاه‌عباس دوم با ۱۸ ستون و ارتفاع ده متر ساخته شد. ستون‌های پوشیده شده از آینه و سقف‌های مرکب از نقاشی‌ها با طرح‌های بسیار زیبا باعث زیباتر شدن طرح این طبقه با بقیه شده است. دیگر طبقات هرکدام نیز دارای تالارهای مختلف با نقش و نگارهای خاصی است که در آن به‌کاررفته است.
در آخرین طبقه، مکانی قرار دارد که شاهان صفوی به همراهان برای دیدن بازی‌های چوگان و مراسم‌ها و نمای کلی میدان استفاده می‌کردند. مساحت این تالار ۴۸۰ متر است و به‌خاطر وجود تیرهای چوبی در کف آن، از استحکام بالایی برخوردار است.
تالار موسیقی، از دیگر تالارهای طبقه ششم است که تماماً گچ‌کاری است. این تالار دارای مساحت ۶۳ مترمربع و شکل چلیپا است. از ویژگی‌های بارز این تالار، وجود مقرنس‌ها به شکل‌های گوناگون که هم جنبه زیبایی و متناسب دارد و هم اینکه باعث ایجاد محیط آکوستیک شده است تا صداها کامل به کل تالار برسد.
دیوارهای اتاق‌های اطراف نیز با نقاشی‌های زیبا تزیین شده‌اند. در اتاق موسیقی یا اتاق صوت، گچ‌بری‌هایی به شکل انواع جام و صراحی در دیوار تعبیه شده که ساختن و پرداختن این اشکال به‌غیراز نمایش زیبایی، خلاقیت و ابتکار هنرمندان گچ‌کار، برای این بوده که انعکاسات حاصل از نغمه‌های نوازندگان و اساتید موسیقی، به‌وسیله این اشکال گرفته شده و صداها طبیعی و بدون انعکاس به گوش برسند.
بنای عالی‌قاپو به‌عنوان یک بنای تشریفاتی خوش‌ساخت و زیبا دستاورد دیگری از هنر معماری دوران صفویه است.
مرکز معماری اسلامی حوزه هنری با هدف اعتلای سطح کیفی و کمی سبک طراحی معماری با رویکرد احیای معماری ایرانی اسلامی در جهت هویت بخشی به سبک زندگی ایرانی با معیارهای بومی و اسلامی با بهره از نیروهای متخصص و انقلابی، اقدام به برگزاری رویدادهای مختلف نموده است.
تهران ، خیابان فلسطین جنوبی ، کوچه لقمان الدوله ادهم ، پلاک ۷
طراحی و توسعه سایت آژانس خلاقیت پارناس
