سلسله‌مراتب فضایی در مسجد
سلسله‌مراتب فضایی؛ بازتاب یک نظم وجودی
تغییر در سلسله‌مراتب فضایی روی مخاطب یا مواجهه‌اش با مسجد تاثیر دارد؟ سلسله‌مراتب فضایی مسجد یعنی ترتیب فضاها از ورودی تا رسیدن به فضای اصلی نمازگزاردن بر مبنای یک نظم هستی‌شناسی و وجودی بوده است؟ مخاطب فضاها را صرفا بر اساس عملکرد آن‌ها درک می‌کند یا بیانگر درک دیگری از فضاست؟
سلسله‌مراتب موید آرامش انسان
در پژوهشی در سال ۲۰۲۳ بر روی افراد مختلف با تغییر در سلسله‌مراتب فضاهای یک مسجد متوجه این نکته شده‌اند که ذهن افراد در مواجهه با تغییر فضایی واکنش نشان می‌دهد و دچار استرس و نگرانی می‌شود و سعی می‌کند توجه بیشتری به فضاها داشته باشد ولی در حالت بدون تغییر در سلسله‌مراتب فضایی، افراد با آرامش بیشتری در فضاها حضور دارند.
آستانه یا ورودی: نخستین مواجهه با نظم وجودی مسجد
آستانه فرصتی بهینه برای گذار از ریتم‌کالبدی به یک نظم معنوی است. در معماری ایرانی تغییر مقیاس، چرخش مسیر و گذر از یک فضای نیمه‌تاریک (هشتی) نوعی آستانه‌سازی ایجاد می‌کند. ایجاد سلسله‌مراتبی از فضاهای باز، نیمه‌باز و بسته به این تجربه‌ی فضایی می‌افزاید و مخاطب را به تمرکز، تعمق و تطهیر ذهنی فرا می‌خواند. معمار ایرانی با درک عمیق از روانشناسی فضا، ورودی را به‌گونه‌ای طراحی می‌کند که مخاطب احساس ورود به «جهان دیگر» را داشته باشد.
صحن یا میدان، فرصت تغییر حضور انسان
فضای صحن در معماری مسجد ایرانی،صرفاً یک فضای باز نمی‌باشد، بلکه میدان مرکزی مقدس است. در این‌جا، آسمان حضور دارد و انسان با آن مواجه می‌شود؛ حوض مرکزی، نماد تطهیر جسم و جان است و چهار ایوان اطراف، نظم کیهانی چهار سوی عالم را یادآور می‌شود. این فضا قلمرو «ادراک شهودی» است؛ فرصت بازاندیشی پیش از ورود به فضای درونی‌تر مسجد.
شبستان؛ تکرار نظم برای تمرکز روح
شبستان فضایی تاریک‌تر، محصورتر و دارای نظمی یکنواخت است. تکرار ستون‌ها و قوس‌ها،هماهنگی نور و سایه که با تکرار ذکر در نماز هماهنگ است. سقف‌های کوتاه‌تر و فضای خلوت، احساس حضور در پناه و سکون را تشدید می‌کند. شبستان، پلی است بین جسم و روح، و تکرار معماری آن ابزار القای سکون درونی‌ست.
محراب؛ مقصد سلسله‌مراتب وجودی مسجد
محراب، مقصد حرکت معنوی زائر است؛ محل تلاقی زمین و آسمان. در بسیاری از مساجد، نور طبیعی از روزنه‌هایی دقیقاً بالای محراب یا اطراف آن تابیده می‌شود که حضور قدسی را تقویت می‌کند. این مکان، نه‌تنها جهت قبله را مشخص می‌کند، بلکه تمرکز بصری و روحی را در خود جمع می‌سازد. فرم نیم‌گِرد و تزئینات گچ‌بری یا مقرنس، القای بی‌نهایت را ممکن می‌سازد.
دیدگاهتان را بنویسید
