شناخت سبک اصفهانی (تاریخچه)

اهمیت شهر اصفهان در تاریخ و فرهنگ این سرزمین بر کسی پوشیده نیست. در زمینه معماری و طراحی ساختمان نیز اصفهان سهم عظیمی در شکل‌دادن به سبک‌های گوناگون معماری ایرانی داشته است. بسیاری از آثاری که امروزه در دنیا به نام معماری اسلامی شناخته می‌شوند در اصفهان قرار دارند. سبک معماری این شهر، سهم عظیمی در چیزی که امروزه از آن به‌عنوان معماری اسلامی و ایرانی نام برده می‌شود داشته است.

معماری اصفهانی، آخرین شیوه معماری سنتی ایران است که ساده بودن پلان‌ها، وجود گنبد، مناره، طاق و آیینه‌کاری از ویژگی‌های آن محسوب می‌شود. گچ‌بری، استفاده از کاشی‌های هفت رنگ و توجه خاص به رنگ آبی، از دیگر مشخصه‌های این سبک می‌باشد. این شیوه از دوره صفویه تا قاجار، در معماری مسجدها، مدرسه‌ها، کاروانسراها و کاخ‌ها در شهرهای مختلف کشور، به ویژه اصفهان رواج داشته است. اوج رونق و استفاده از این سبک مربوط به دورۀ صفویان است. در این دوره، ساختمان‌های متعددی به این سبک به ویژه در شهر اصفهان ساخته شد. مسجد امام، مسجد شیخ لطف اله، مدرسه خان شیراز، کاخ چهل ستون، سی و سه پل و کاخ عالی قاپو، از بناها و آثار معروف معماری اصفهانی به شمار می‌آیند.

سبک اصفهانی یکی از سبک‌های معماری ایرانی و آخرین شیوۀ معماری ایرانی است که خاستگاه آن، معماری بومی آذربایجان بوده و اما در اصفهان رشد کرده است. از این رو، بهترین سازه‌های ساخته شده به شیوۀ اصفهانی، در شهر اصفهان قرار دارند و می‌توان آن‌ها را در این شهر یافت.

قبل از رواج شیوه اصفهانی، سبک آذری مهمترین شیوه معماری در کشور به حساب می‌‌آمد. اما با روی کار آمدن معماری اصفهانی، روش معماری آذری اندک اندک جایگاه خود را از دست داد. طرح‌ها در شیوه اصفهانی نسبت به آذری خیلی ساده‌تر شدند و بیشتر به شکل مربع یا مستطیل در ساختمان‌ها و فضاهای مختلف کار می‌شد. در واقع، شیوه آذری از هندسه‌ای قوی استفاده می‌کرد که نتیجه کار آن طرح‌های پیچیده بود. در حالی که شیوه اصفهانی بیشتر به طرح‌های ساده می‌پرداخت و از شکل ها و خطوط شکسته استفاده می‌کرد.

پیش‌آمدگی‌ها و پس‌رفتگی‌ها در پلان ساختمان‌ها که در سایر سبک‌های معماری اسلامی به وفور یافت می‌شد، در روش اصفهانی تا حد زیادی کاهش یافتند. از طرف دیگر، توجه زیادی به استفاده از شکل‌ها و اندازه‌های یکسان شد. برای مثال، می‌توانید در ساختار میدان نقش جهان یا پل خواجو، به عنوان نمونه‌هایی برجسته از این سبک معماری، تعداد بسیار زیادی قاب را مشاهده کنید که همگی دارای اندازه و شکل یکسانی هستند.

معماری اصفهانی، اندکی پیش از تشکیل حکومت صفویه و در زمان قره قویونلوها در اصفهان وجود داشت. اما در ادامه و با به روی کار آمدن صفویان، تا حد زیادی ترویج یافته و تغییراتی هم در آن ایجاد گردید. در دوران صفویه کشور ما از نظر قدرت و هنر در سطح بالایی قرار داشت و پادشاهان صفوی با کشورهای اروپایی و کشورهای بزرگ همسایه در ارتباط بودند. این ارتباطات باعث شد تا جذب زیبایی و هنر موجود در سازه‌های این کشورها به خصوص هند و عثمانی یا همان ترکیه کنونی شوند.

به این ترتیب، شاهان صفوی تصمیم گرفتند شکوه و زیبایی موجود در معماری این کشورها را در ایران هم به کار گیرند. البته این تنها یک تقلید صرف از معماری هند یا عثمانی نبود. بلکه نکات قابل توجه موجود در معماری آن‌ها را به سبکی که توسط قره قویونلوها مورد استفاده قرار می‌گرفت، افزودند. از این رو، معماری اصفهانی در این دوره و به خصوص در زمان حکومت شاه عباس صفوی به اوج خود رسید. مدارس، مساجد، کاروانسراها و گرمابه‌های زیادی در دوران صفویه به این سبک ساخته شد که بیشتر آن‌ها در شهر اصفهان بودند. اما سایر شهرها از جمله کاشان و شیراز هم دارای بناهای مطرحی در این سبک هستند.