هنر آجرکاری در دزفول قدمتی به اندازه تاریخ عیلام دارد

هنر آجرکاری در دزفول قدمتی به اندازه تاریخ عیلام دارد

غلامرضا نعیما نویسنده کتاب «سیر تحول معماری ایران (از آغاز دوران اسلامی تا دوره تیموری)» در نشست تخصصی دزفول، شهر آجر که به همت مرکز معماری اسلامی حوزه هنری در سالن اوستا برگزار شد درباره معماری و خصوصا هنر آجرکاری در این شهرها گفت: هنر آجرکاری و آجر چینی در خطه خوزستان قدمتی به اندازه تاریخ عیلام دارد.

به گزارش روابط عمومی حوزه هنری، در نشست دزفول شهر آجر که پیش درآمدی بر رویداد گذر و درنگ این مرکز در دزفول، شوش و شوشتر بود، غلامرضا نعیما با تاکید بر تاریخچه آجر و واژه شناسی آن در خطه خوزستان بیان کرد: آجر واژه بابلی است؛ نام خشت نوشته‌هایی بوده است که بر آنها فرمان منشور و جز اینها را می‌نویسند و آجر سنگی است ساختگی و دگرگون شده که از پخت خشت به دست می‌آید.

او اضافه کرد: ساختمان آجر را به سومری‌ها و بابلی‌‌ها نسبت می‌دهند که با آجر شاهکارهای ساختمانی به وجود آوردند. در این زمان بشر به خوبی قادر به تهیه آجر بوده و به وسیله لعاب نیز دوام آن را زیادتر می‌کرده و این دانش در ادامه به مردم عیلام سپس به دزفول و شوش منتقل شده است.

نویسنده کتاب «سیر تحول معماری ایران (از آغاز دوران اسلامی تا دوره تیموری)» با یادآوری اینکه از سال 64 تا فروردین 67 درستاد معین خرمشهر در دزفول مشغول بازسازی پنج محله موشک خورده این شهر بوده اظهار کرد: در مدت حضور خود در این سه سال سعی کردم از تمامی ساختمان‌های بافت قدیم دزفول عکاسی کنم تا برای بازخوانی معماری این شهر ثبت شود به طوری که پس از ده سال یعنی در سال 77 توانستم کتاب «دزفول شهر آجر» را منتشر کنم.

وی تصریح کرد: این کتاب حاصل 5000 ساعت تلاش و ترسیم دستی نوع چینش و طرح‌های زیبا و منحصر به فرد آجرهای به کار رفته در بناهای دزفول محسوب می‌شود که از آن می‌توان نتیجه گرفت که دزفول زیباترین شهر آجری جهان است.

نعیما با تاکید بر اینکه بافت قدیم شهر دزفول یکی از آثار بی‌ بدیل در فضای معماری شهری به شمار می‌رود افزود: در این بخش از شهر هیچ بنای با عظمتی وجود ندارد و در ساخت بناها چه در جزء و چه در کل از هیچ مساله خاص و استثنایی استفاده نشده و هیچ بنایی بر دیگری فخر و تکبر نمی‌فروشند و هر چه هست تواضع است و اخلاص. به جای واژه «ساباط» باید در دزفول از «سایه‌باد» استفاده شود وی ادامه داد: اخلاصی که در حوزه ساخت بناها در دزفول وجود دارد به اخلاص در مصالح، اخلاص در رنگ، اخلاص در نقش، اخلاص در ترکیب، اخلاص در تجزیه، اخلاص در فصل و اخلاص در وصل بازمی‌گردد و چنین عظمتی از اخلاص تنها به وسیله معماری صورت می‌گیرد که برای مردمی مخلص و صمیمی و مومن در حال ساخت باشد.

نعیما درباره ساخت گذرهای آجری در منطقه گرمی مانند دزفول گفت: با تکیه بر تجربیات و تحقیقات واژه «ساباط» مناسب گذرگاه‌های سایه‌انداز این مناطق نیست و بهتر است برای خوانش و درک بهتر از معماری بومی دزفول به این سایه اندازهای کوچه محور واژه «سایه‌باد» اطلاق شود.

وی با بیان اینکه دزفول، دیار خانه‌های قدیمی نیز محسوب می‌شود تصریح کرد: یکی از پایتخت‌‌های معماری و شکوه هنر ایرانی – اسلامی، این شهر است و معماری در دزفول آدمی را با دنیایی از ظرافت‌‌ها و زیبایی‌‌ها آشنا می‌‌کند که شاید همانند آن در کمتر جایی از این مرز و بوم وجود داشته باشد.

نویسنده کتاب«دزفول شهر آجر» با یادآوری اینکه یکی از شیوه‌های آجرکاری معروف خوون چینی است که در شهرهای دزفول و شوشتر به وجود آمده افزود: این نوع آجرکاری که بصورت آمود اجرا می‌شود در دوره صفویه رواج یافته و تا اواخر دوران قاجاریه و پهلوی نیز ادامه پیدا کرده است.

قدیمی‌ترین ابعاد و اندازه آجر در دزفول متعلق به پل باستانی ساسانی است وی تصریح کرد: قدیمی‌ترین ابعاد و اندازه آجر در شهر دزفول متعلق است به آجرهای پل باستانی ساسانی که ساخت آن را به شاپور اول نسبت می‌دهند. این پل در قسمت پایین بر روی پایه‌های سنگی باربر و در قسمت فوقانی با آجر مربع شکل دوره ساسانی بنا شده است.

نعیما با تاکید بر اینکه بعد از پل ساسانی قدیمی‌ترین بنایی که در شهر دزفول وجود دارد، مقبره شیخ اسماعیل قصری است، بیان کرد: این بنا مجاور بازار دزفول قرار دارد و قدیمی‌ترین قسمت آن برج فرسوده‌ای است که متعلق به حصار قدیمی شهر است. آجرهای این برج مربع شکل و با ابعاد 30در30 سانتی متر و به ضخامت 6 سانتی متر هستند و در نهایت در دوره صفویه به 18.5در18.5 سانتی متر و ضخامت 3.5 سانتی متر می‌رسند.

وی ادامه داد: بافت تاریخی دزفول که تلاقی فرهنگ و تاریخ مردمان این دیار کهن است، شامل ۲۸ محله قدیمی و درهم‌تنیده است که تزئینات معماری بی‌نظیر آن، دزفول را به «شهر آجری» معروف کرده است. در محدوده بافت تاریخی دزفول بیش از یک‌صد اثر تاریخی ثبت ملی شده که شامل مسجد، حمام، گذر و بقعه و خانه است.

این نویسنده حوزه معماری در پایان با بیان اینکه وجود بیش از ۲۰۰ خانه تاریخی در این بافت سبب شده تا بافت تاریخی دزفول نسبت به سایر آثار و مجموعه‌های تاریخی این شهرستان متمایز باشد گفت: دزفول با برخورداری از این خانه‌ها می‌تواند به‌عنوان یک شهر توریستی با ردپایی از گذشته‌های زیبای معماری این مرزوبوم به جهانیان معرفی شود.